మల్లాప్రగడ రామకృష్

*ప్రేమరాగం (ఛందస్సు )

నవరాగాలే - మనసంతా చేరే
మదిలో వేడీ -  తనువంతా కాగే
కురులే విచ్చే - లాతలంతా కొప్పే
మరులే గొల్పే - వయసంతా కమ్మే

కలవా లంటే - కలువేల రాదే
పిలవాలంటే -  చనువేది లేదే
అరవాలంటే -   కరిచేది కాదే
మెరవాలంటే - చినుకేది లేదే

మనువాడాలే - మదిలో భయాలే
అను భావాలై - మనసంత పొంగే
తనువే ఇచ్చా - తరుణం సరాగా
లతొసంగీతం - కదిలే వసంతం

చిరునవ్వుల్తో - మనసైన వాడ్ని
వలలో కైనా - పడె టట్టు చేయూ
కల దక్కాకా - మనప్రేమ లన్నీ
కురుపించాలే - మరుగొల్పువేళా

తలవాల్చకే - తలవంపు తేకే
మనవాళ్ళకే - మనసంత కష్టం
మనసైన వాడ్ని - మనువాడి ప్రేమా
అను సంధానం - బ్రతుకంత ఇస్చే
--((*))-- 
         
      trupta తప్త - 

పాదమునకు 20 మాత్రలు ఈ కల్పానా వృత్తములో. మొదటి భాగములో రెండు పంచమాత్రలు కాని ఒక దశమాత్ర. రెండవ భాగములో రెండు పంచమాత్రలు. క్రింద నా ఉదాహరణములు - 

తప్త - స/భ/త/త/గ 
13 అతిజగతి 2356 

IIU UII UUI UUI U -13

మనసే అల్లిన వేదాంగ భావాలు గా 

వయసే విప్పిన పుష్పా0గ కోర్కేలు గా 

తనువే ఎప్పుడు సాహిత్య సంగీత గా 

ప్రేమయే ఇప్పుడు సద్బావ సంతోషగా 

వినుటే వింతలు - చూడాలి అర్దాలుగా 

మలుపే మాయలు - మందిర భాష్యాలుగా 

పరువే ప్రేమల  - సంసార సంతోషి గా 

మగువే సేవల - శృంగార వేషాలు గా 

కలలో కమ్మని -చిత్రాలు చూసేను గా 

చలిలో కౌగిలిలో - జక్కగా  వెచ్చ గా  

కురులే విచ్చెను - కళ్ళల్లొ  గమ్మత్తు గా 

మరులే కొల్పెను - పంతాలు విద్దూరంగా  

కదిలెన్ నా మదిలో - గమ్మగా గీతికల్

మెదిలెన్ నా కలలో - వేగమే రమ్మురా 

కరముల్ నీ వలలో - చిక్కెనే మత్తుకే 

వెలిగించన్ దివెలన్ - వేగమే రమ్మురా

  

--((*))--

ఛందస్సు
ప్రేమామృతం - (కొత్తది )
నేను వ్రాస్తున్నది 

UIIUI - UIII - (3) - UIIUI - UIIU
 1 .  సర్వ మతాల సారమును - సర్వము కొల్చె  దేముడును
పెన్నిధి లాగా  ఆదుకొనును -   జబ్బు లెకుండా  చూడుటయు సత్యము తెల్సుకొనుటయే. 

2. జాబిలి కన్న గొప్పదియు -    మల్లెల కన్న తెల్లదియు

మీగడ  కన్న  మించినది -  వెన్నెల కన్న చల్లనిది 

బిడ్డపై అమ్మ  ప్రేమయెరా    

3. పుట్టిన ఊరు మేడల తొ - ఉన్న తెనాలి, ధైర్యమును
జీవన మమ్మ నేర్పినది - సత్యమును తెల్పి బ్రతకమ
నీ,పిత నేర్పిన శ్రమయే

4. పాఠము నేర్పె పుణ్యభువి - రక్షణ పేరు  పెంచటము
తెల్గు సమీప వెలుగెను  - నల్గురుకీ సువిద్యయును
పంచుట  వేద పలుకుయే.

5. కోర్కల కొత్త మార్గమున - పట్టణ జల్స లేమరిగి
డబ్బుల యావ పెరిగెను  -  ఇష్టము వచ్చి  ఖర్చులను
చేయుట మోజు కల్గుటయే.

6. ఆదియు నన్ను ఆదరణ - చూపిన పల్లె ప్రేమలను
తెల్సిన నేను ఇప్పుడును - సేవలు అంద చేయుటయు
పల్లె ఋణం తీర్చు టయే.

7. తేనెలొ మాగీ తీయన గ - మామిడి పండు ప్రేమయును
అమ్మ  ప్రేమ అంతయును - మామిడి కన్న తీయగును 
స్వత్సము గానె ఉండుటయే.

8. చల్లని మంచు కన్నయును - వెచ్చని అగ్ని కన్నయును
భూమియు మేలు చూపినను  - నింగిన ఉన్న అంతయును
అమ్మను మించి ఏదియులెదే.


9. అక్రమ వక్ర మార్గమున - మూర్కుల కోప తాపమున
తామస వళ్ళ జాతులను - పిచ్చిత నం తొ అనేకముగ
కష్టము పాలు చేయువక్రా.

10. ఏమియు ఉంది లోకమున - స్వర్గ సుఖాలు ఎక్కడను
లేకయు కష్ట మే ఉదయ - భానుల తిర్గి సేవలను
పంచుట యే యశస్సులదీ.

11. ఈ నిశి రాత్రి పువ్వులను - నవ్వుల కాంతి వెల్గులను
రమ్యముగా సరాగమును - తెల్పి సమాన ప్రేమలను
పంచి సమంగ బ్రతుకుటే.          

 12 . వెన్నను పూసి వేదనను - మాత్రలు వేసి రోగమును
బుజ్జి అనీ  మనసును - చల్లగ మంచి మాటలను
స్వేదము లేక పంచావురా
 
13. కళ్ళతొ నన్ను అర్ధించియు - శోకము తీర్చి  వెన్నంటియు హృదయ తాప తగ్గించియు - శాంతము నాకు కల్గించియు కళ్లతొ నే  కౌగిలించావు రా.
     
14. శక్తిని వృధా చేయకము - భక్తిని మర్చి ఉండకుము
బుద్ధ్దిని వ్యర్ధ పర్చకము - యుక్తితొ మంచి గ్రహించుము
గీతను బట్టి బ్రతుకుమురా.

15. డబ్బుల జబ్బు ఉండినను -  గుట్టు రట్టు చేసినను
బుద్ధికి ఇచ్ఛ లేకయును - మర్మము ఏది లేకయును
ప్రాణంతొ ఉండు టెందుకురా.
16. పుట్టిన తెచ్చు దేదియును - మెట్టిన ఇచ్చు దేదియును
మధ్యన వచ్చు దేదియును - స్త్రీ వల నొచ్చు దేదియును
సౌఖ్యము నివ్వ దేదియురా.

17. శ్రీమతి నమ్మి మారుటను - శ్రీపతి విడ్చి పోవుటను
విద్యను వ్యర్థం చేయుటను - నమ్మియు మోస పోవుటను
ఎప్పుడు నీవు చేయకురా.           

18. న్నులు చూపి పుట్టుటయు - కన్నులు మూసి గిట్టుటయు
రెప్పల పోటు గొప్పదియు - దానము చేసే కళ్ళలొను
సూర్యుడు వెల్గులా మనిషే.

19. మత్తుయు జూదం ఎందుకుయు - మూర్కుల వలే మారకము -మంత్రము శక్తి ఆవాహము - ధైర్యము పెంచే భక్తియును - మార్గము గానే ఉండునురా

20. పెద్దల కేమి చెప్పవలె - పేదల భాద నంతయును
ఓర్పుతొ ఉండి భాదలను  - తీర్చుట తల్లి లాకడుపు
తీపిని అంచి ఉండుమురా .
21. జాతక నమ్మి మారటము - వాస్తులు నమ్మి మార్చుటయు
గొప్పల కోసం పోవుటయు  - ఎందుకు కృషి నీ తలచి
నమ్మిన ఋషీ కాగలవూ.

22. తప్పులు ఒప్పినా మనసు - తేలిక, ఒప్పు కోనియడ
తిప్పల తప్ప వూ మది లొ - తప్పులు చేయ నీ నరులు
లోకము లోన లేరునులే
    
23. కోట్ల గడించి నా మెతుకు - అన్నము, ఓర్పే, ఆకలికి
సంతస మంత వాకిలికి - పంతము అడ్డు చీకటికి
వెన్నెల పంచు అందరికే.

24. మొక్కలు వంగి సాయపడు - పిల్లలు పెర్గి భాదపడు
వృక్షము పెర్గి  గాలులను - పంచుట లోక రీతియును
కాలము బట్టి ఉండుమురా.

25. నీకుయు నచ్చి నాకమగు - నీకుయు నచ్చ శోకమగు
తప్పులు చేయు టెందుకుయు - ఒప్పులు చేసి జీవితము
చల్లగా పంచి ఉండుమురా.

26. దీపము వెలుగు పొందుటయు - చీకటి తిట్టు టెందుకుయు సిగ్గులు చూపె మానసము - చిన్న సహాయ కారగును చీకటి వెల్గె జీవమురా .

27. లేరని తప్పు పల్కుటయు - రారని వత్తి చెప్పుటయు 
వచ్చె దరూ అనేపలుకు -  గాయము మానివేయుటయు  
 ప్రాణము నిల్పి బ్రతుకురా.   

28. అగ్నిపు నీత లౌఅక్షర - బాణమే నాకు రక్షణయు
నిర్ణయ  విజ్ఞ ప్రేరణయె  - వచ్చిన బంధు దీవనలె
నిత్యము  సత్యమే అగుటే.       

29. కర్తల పాలనా క్రమము - సాక్షిగా మేలు చేయుటయు
మర్మము బట్టి తెల్పుటయు - శక్తిని బట్టి నేర్పుటయు
వ్యక్తి గ యుక్తి ప్రేరణయే.

30. సూక్తుల సాధనే మనకు - సాక్షుల ప్రేమ యే మనకు
పాఠము చెప్పు గాత్రముతొ - సౌఖ్యము పంచు మార్గమున
పాలన చేయు టేమనకూ

31. నేనొక మోటు మానసిని - నేర్చిన విద్య తక్కువయే
జ్ఞానము పంచె శారదని - ప్రార్ధన తో వరమ్ములను
కోరితి సేవ చేయుటకే.

32. సంఘము కోరి విద్యలను - పంచుట నిల్చి తోడ్పడుట
తల్లియు తండ్రియే మనకు - దీవెన నమ్ము టే కవిగ
సేవలు చేయు టే పనిగా.

33. పొద్దునె లేచి వ్రాయటయు - నిత్యము సత్య మార్గమున
విద్యయు  ధర్మ మార్గము - దానము చేసి తృప్తి పడె
జీవన మే దినమ్ము సిరీ.

34. .తూరుఫు తెల్ల వారినది - బిడ్డల మేలు తల్లి తపన
తోరణ మే అలంకరణ - చేసిన భర్త  సేవ వలన
వేళకు భార్య సావసమే

35. మంచు తుషార బిందువులు - మానస తీగలే యగును -   
తెల్లని పట్టు చీరమణి - మోహిత భావమే కలుగు
స్త్రీలలొ ప్రేమ అమృతమే 

-((*))--


  
ప్రాంజలి ప్రభ
తెలుసుకోండి మనజీవితం (ఛందస్సు)
రచయత:  మల్లాప్రగడ రామకృష్ణ 

అందరిలో సహనం - కొందరిలో అలుకే
ఇప్పటి కీ భగలే  - ఎప్పటికి సెగలే
ఒక్కటిగా ఎకమే  -  ఇద్దరుగా కలలే
అందములో ప్రకృతీ - అధరముతో హారతీ

వేషములో  వెతలే - వేగములో అదురే
గాలులతో ప్రణయం - గాలులతో ప్రళయం
రాగముతో నటనే -  రోగముతో సిగలే
మాటల తో పలుకే - పాటలతో కులుకే

శాకములో బలమే - పాకముతో రుచియే
పాదముతో పరుగే - చేతులతో చెమటే      
పూలలలో  మెరుపే - కామములో కరువే
వారములో వలపే - మాసములో మలుపే

భాషలలో  భయమే - భావములో మరులే
భాగములో సగమే - తాళముతో తపసే
రెప్పలతో పిలుపే - కులుకుతో వలపే
మేళముతో భజనే - వేకువతో మెదలే  

పాపములో భగలే - శాపముతో సెగలే
చీకటిలో వెలుగే - కష్టములో  సుఖమే
వేదములో మహిమే - లోకములో జరిగే
దైవములో దయయే - దేవతలతో చనువే
     --((*))--

ఆధారము - హేమచంద్రుడు (ఊర్వశి), జయకీర్తి (కౌముది), దుఃఖభంజనకవి (పరివృఢము) నడక - ఖండగతి


పరివృఢము (ఊర్వశి, కౌముది) - న/త/త/త/గ IIIU UIU – UIU UIU

13 అతిజగతి 2344

మమతతో నిండుగా - మాటలే  రావుగా
వలపు తో  తోడుగా -   నిద్రయే లేదుగా
మనసు తో వేడిగా - పోలికే వద్దులే
సొగసు తో  వంపులే - పెగ్గుతో చిందులే

మకుటమే లేదులే - మక్కువే చూపుతా
మదణుఁడే దూరమే - శోకమే నాదిగా
తిమిరమం దుంటినే - వేకువే లేదులే
భ్రమలలో ఉంటినే - భారమే మోస్తునే        


ఆధారము - హేమచంద్రుడు (ఊర్వశి), జయకీర్తి (కౌముది), దుఃఖభంజనకవి (పరివృఢము) నడక - ఖండగతి


పరివృఢము (ఊర్వశి, కౌముది) - న/త/త/త/గ IIIU UIU – UIU UIU

13 అతిజగతి 2344

మమతతో నిండుగా - మాటలే  రావుగా
వలపు తో  తోడుగా -   నిద్రయే లేదుగా
మనసు తో వేడిగా - పోలికే వద్దులే
సొగసు తో  వంపులే - సిగ్గుతో చిందులే

మకుటమే లేదులే - మక్కువే చూపుతా
మదణుఁడే దూరమే - శోకమే నాదిగా
తిమిరమం దుంటినే - వేకువే లేదులే
భ్రమలలో ఉంటినే - భారమే మోస్తునే       

సుమము లింకెందుకే - శోకమే నాదిగా 
 సమయ మేనాదిగా - కాలమే నీదిగా 


రమణుఁడే దూరమై - రాక యిందుండఁగా
తిమిరమం దుంటి నే - దీధితుల్ వద్దుగా
భ్రమలలో మున్గి నే - బాధతోఁ దేలితిన్
సుమము లింకెందుకే - శోకమే నాదిగా

అమల పుష్పమ్ములన్ - హారముల్ గ్రుచ్చనా
కమల నేత్రమ్ములన్ - గావ్యముల్ వ్రాయనా
విమల నీకివ్వనా - ప్రేమ పీయూషమున్
మమత నిండారఁగా - మాటలే రావుగా

పరివృఢా నీకు నా - వందన మ్మిత్తురా
వరద నీ రాకతో - పావన మ్మౌదురా
చరణ రాజీవముల్ - చాలు నా మన్కికిన్
సరళ రాగమ్ముతో - స్వామి నేఁ బాడెదన్

చిబుకమం దుండెనే - చిన్న యా మచ్చలో
సొబగులే సోనలై - సుందరీ పారెనో
కుబుసమం దాడు యా - కోడె నాగమ్ములోఁ
బ్రబలెఁగా నంద మా - పాము కాటేయునో